INHOUD
Cyberlab is een naschools programma dat is ontworpen door Cybersoek en de Faculteit Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica (FNWI) van de UvA. De pilot editie van Cyberlab startte in januari 2015. Er zijn inmiddels vier edities georganiseerd, waarvan drie met behulp van het Steunfonds. In samenwerking met UvA Sciencepark geeft Cyberlab kinderen uit groep 7 en 8 woonachtig in de Indische Buurt in Amsterdam de kans om hun talenten te ontdekken en ontwikkelen om zo te voorkomen dat talent onbenut blijft. Met Cyberlab worden de leerlingen gestimuleerd om meerdere vakgebieden te verkennen en zo bij te dragen aan bewustwording rondom de ruime mogelijkheden van de wetenschap. Op de lange termijn kan dit ervoor zorgen dat de leerlingen in staat zijn om bewuster te kiezen voor een technische of wetenschappelijke studie.
AANLEIDING
De aanleiding voor het opzetten van Cyberlab is voortgekomen uit het idee dat alle kinderen de kans verdienen om hun talenten en interesses zoveel mogelijk te ontdekken en ontwikkelen. Kinderen in aandachtwijken missen vaak door verschillende factoren de mogelijkheden en stimulans om hun talenten ten volste te ontplooien en hiermee het maximale uit henzelf te halen. De ondersteuning die wordt aangeboden in aandachtwijken belandt bovendien vaak niet bij de bovengemiddeld getalenteerde en intelligente leerlingen in de klas, waardoor deze leerlingen veel kansen missen en hun talenten niet volledig kunnen inzetten. Deze leerlingen vervelen zich bijvoorbeeld tijdens de lessen op school of worden thuis minder goed begrepen mede doordat hun ouders een taalachterstand hebben of laag opgeleid zijn. Het is daarnaast niet uitzonderlijk dat deze leerlingen in veel gevallen de eerste in hun familie en sociale omgeving zijn die gaan studeren aan een hoger onderwijsinstelling. Een deel van deze leerlingen zijn hierdoor bijvoorbeeld minder goed voorbereid op het hoger onderwijs, omdat ze minder kennis hebben van de vaardigheden, verwachtingen en mogelijkheden gerelateerd aan een hoger onderwijsinstelling. Cyberlab laat kinderen al op een vroeg stadium kennismaken met de vele mogelijkheden binnen het hoger onderwijs en de benodigde vaardigheden en verwachtingen die hieraan gerelateerd gaan.
DOELGROEP
Het programma van Cyberlab is toegankelijk voor leerlingen van groep 7 en groep 8 woonachtig in de Indische Buurt in Amsterdam. Cyberlab richt zich hierbij specifiek op die kinderen die een deelname om verschillende redenen het hardst nodig hebben. De problematiek waar deze kinderen mee te maken hebben kan zeer divers zijn. Hierbij kan het bijvoorbeeld gaan om kinderen die gepest worden in de klas, deel uitmaken van een gezin met gescheiden ouders of te maken hebben met ziekte of mantelzorg in de familie of directe omgeving. De leerlingen die deelnemen maken vaak deel uit van hechte gemeenschappen en grote families. Op deze manier brengen ze hun opgedane kennis en enthousiasme vaak over naar anderen, waaronder ouders, broertjes, zusjes, familieleden, klasgenoten en buurtgenoten. Hierdoor reikt de bewustwording rondom de toekomstmogelijkheden en talentenontwikkeling van de deelnemers verder dan de leerlingen zelf.
DOEL
De doelstelling van Cyberlab is om bij te dragen aan het ontwikkelen en ontdekken van de talenten van kinderen die deze kans in mindere maten genieten dan hun medeleeftijdsgenoten uit meer welvarende wijken. Cyberlab hoopt de leerlingen daarnaast kennis te laten maken met de vele mogelijkheden op het gebied van studierichtingen en beroepsvelden die ook voor hen mogelijk zijn. Met Cyberlab worden leerlingen gestimuleerd om andere vakgebieden te verkennen dan de beroepen die in hun directe sociale omgeving een hoge status genieten, zoals Geneeskunde en Rechten. Op deze manier hoopt Cyberlab bij te dragen aan bewustwording rondom de ruime mogelijkheden van de wetenschap en de beroepsperspectieven van hieraan aansluitende carrière mogelijkheden. Cyberlab wil kinderen bewust maken van hun eigen talenten en mogelijkheden voor de toekomst en ze hierin uitdagen. Op deze manier hoopt Cyberlab eraan bij te dragen dat de leerlingen in de toekomst een meer bewuste studiekeuze maken en beter zijn voorbereid op het hoger onderwijs.
Cyberlab streeft ernaar wetenschap en de universiteit meer toegankelijk en interessant te maken voor kinderen die deze studierichting minder snel zouden overwegen dan andere kinderen. Door het aangeboden programma wordt wetenschap als een serieuze overweging voor de toekomst gezien door zowel de deelnemers als betrokken ouders en andere mensen in de sociale omgeving van het kind.
EXTERNE FACTOREN
De kloof tussen de mensen die beschikking hebben over middelen en informatie groeit en de kansenongelijkheid in het onderwijs neemt steeds meer toe. Een van de voorbeelden hiervan is dat de verschillen tussen leerlingen met hoog opgeleide ouders en leerlingen met laag opgeleide ouders steeds meer toenemen. Om deze reden ontvangen de leerlingen met laag opgeleide ouders vaak niet het onderwijs waarbij ze hun maximale potentie kunnen benutten en blijft veel talent onderbenut. De oplopende kansenongelijkheid heeft te maken met een combinatie van verschillende factoren. Zo kan het bijvoorbeeld voorkomen dat kinderen met laag opgeleide ouders en afkomstig uit wijken met een sociaaleconomische achterstand vaak lagere basisschooladviezen krijgen en daardoor minder snel doorstromen naar het hoger onderwijs. Hoogopgeleide ouders hebben vaak meer financiële middelen en kennis van het hoger onderwijssysteem, waardoor deze kinderen vaker doorstromen naar betere scholen en bijles ontvangen. Daarnaast bestaan er vaak hogere verwachtingen bij leerlingen van hoog opgeleide ouders dan leerlingen met laag opgeleide ouders.
‘’Tijdens de eindpresentatie van de eerste editie vertelde een van de docenten van de leerlingen aan een van de begeleiders dat een jongen die had deelgenomen een vmbo-advies had gekregen na z’n groep 8 carrière. Hij was zo enthousiast in de klas over zijn deelname, de bètavakken en de dingen die hij had gedaan, dat ze hem echt met andere ogen waren gaan bekijken en dat hij ook echt veel beter meekwam in de stroom. Hij had een andere uitweg voor z’n intelligentie. Ze hebben hem toen opnieuw geëvalueerd en heeft hij een hoger schooladvies gekregen. Dat is natuurlijk fantastisch.’’ – Martha Swinkels, Locatiemanager Cybersoek en medeoprichter Cyberlab
UvA Sciencepark beschikt zelf over een groot terrein met educatieve middelen en faciliteiten om kinderen bekend te maken met de mogelijkheden van de wetenschap. Deze middelen worden door Sciencepark voor de leerlingen beschikbaar gesteld. Op deze manier probeert Cyberlab een brug te slaan tussen deze beschikbare faciliteiten en samen bij te dragen aan het ontplooien van talenten bij leerlingen.
PROGRAMMA ONTWERP
Het programma duurt twintig weken en bestaat uit zes blokken waarin verschillende wetenschappelijke thema’s behandeld worden. Deze thema’s zijn biologie, natuurkunde, scheikunde, wiskunde, robotica en sterrenkunde. Iedere Cyberlab bijeenkomst duurt twee uur en sluit direct aan op de deelnemende school die het laatste uit is. Ieder blok bestaat uit een circa 3 à 4 lessen, waaronder een aantal praktijklessen en één of meerdere excursies. Onderzoekend leren staat hierbij centraal. De eerste les van elk blok is een introductieles, waarbij de leerlingen kennismaken met het behandelde thema.
De lessen die onderdeel uitmaken van Cyberlab zijn interactief en bedoelt om de leerlingen enthousiast en nieuwsgierig te maken voor wetenschap en onderzoek. De leerlingen leren op een speelse manier kennismaken met diverse thema’s door middel van onder andere diverse excursies in de wijk en bij Sciencepark en het uitvoeren van experimenten en deelname aan praktijklessen. De verschillende edities verschillen enigszins van elkaar, maar er zijn een aantal vaste onderdelen die vaak terugkeren. Vaak terugkerende onderdelen zijn het bouwen van een katrolmechanisme, het ontleden van een haai, een excursie naar een klimmuur, een rondleiding door een stadsbioloog in de wijk en een bezoek aan het lab van Sciencepark. De kinderen maken bij het Cyberlab een heel ander leerproces door dan op school, doordat ze hun kennis niet enkel uit boeken halen, maar grotendeels door eigen ervaringen. Dit maakt het programma vernieuwend, uitdagend en interessant voor de leerlingen.
De kinderen krijgen de kans om met hun eigen handen experimenten uit te voeren en onderzoek te verrichten en nieuwe ervaringen op te doen die bijdragen aan hun ontwikkeling. Door het opwekken van de nieuwsgierigheid bij de leerlingen ontwikkelen ze zelf een onderzoeksvraag. Ze gaan vervolgens zelf experimenten uitvoeren om deze vraag te beantwoorden. In het programma komt het gehele proces van onderzoek en diverse wetenschappelijke methodes aan bod. De leerlingen reflecteren zelf welke wetenschappelijke methode ze hebben toegepast en hoe de activiteit hierin terugkomt.
Ter afsluiting van het programma presenteren de leerlingen in kleine groepjes hun opgedane kennis, ervaringen en resultaten aan familie en vrienden tijdens een feestelijke slotbijeenkomst. De leerlingen worden in een aparte workshop voorbereid op het geven van een presentatie.
RESOURCES & SAMENWERKINGEN
Bij de eerste edities van Cyberlab hebben de leerlingen dankzij de financiële steun van o.a. het Steunfonds, kosteloos kunnen deelnemen aan Cyberlab. Op dit moment ontvangt Cyberlab geen financiering en zijn ze op zoek naar andere mogelijkheden voor financiering.
Er zijn in totaal drie mensen betrokken bij de organisatie van Cyberlab. Het programma wordt opgezet, georganiseerd en uitgevoerd door Bart Groeneveld, projectleider outreach aan de UvA, en Martha Swinkels, locatiemanager Cybersoek. Studenten van de UVA worden betrokken bij Cyberlab in de vorm van het geven van workshops, presentaties en begeleiding van de leerlingen. De studenten die workshops verzorgen bij Cyberlab krijgen hiervoor een financiële bijdrage van 11 euro per uur vanuit de UvA.
De locatie van Cyberlab is Cybersoek. Dit is een digitaal trapveld in Amsterdam die bewoners van Stadsdeel Oost in contact brengt met Informatie- en Communicatietechnologie en elkaar. Deze locatie staat midden in de wijk en heeft nauw contact met de betrokken scholen. Dit maakt Cyberlab toegankelijk en betrouwbaar voor buurtbewoners. Cybersoek contacteert scholen in de omgeving voor het werven van geschikte deelnemers voor het programma. De selectie van de deelnemers van Cyberlab wordt volledig in handen gelaten van de docenten van de verschillende basisscholen. De reden hiervoor is dat de docenten het beste beeld hebben van de leerlingen en welke leerlingen interesse hebben, gemotiveerd zijn en het meeste baat hebben bij het programma. Per basisschool worden vier leerlingen die in de ogen van de docent bovengemiddeld interesse hebben in de materie die wordt behandeld bij Cyberlab. In totaal worden er 12 leerlingen per editie uitgenodigd. Iedere editie worden verschillende basisscholen in de Indische Buurt benaderd. In totaal zijn er circa 10 à 11 scholen waar Cyberlab mee samenwerkt.
DUURZAAMHEID
In kader van duurzaamheid investeert Cyberlab in grote mate in het opbouwen van betrokkenheid en goede relaties met de leerlingen en hun sociale omgeving. Om betrokkenheid vanuit deelnemers, ouders en andere familieleden en buurtgenoten te creëren en behouden staan persoonlijk contact en korte lijnen centraal. Op deze manier wordt het initiatief meer toegankelijk voor buurtbewoners en blijft de betrokkenheid en het vertrouwen voortbestaan. Bij aanvang van iedere Cyberlab les worden de kinderen persoonlijk opgehaald van school. Daarmee maken ze niet alleen de korte lijnen duidelijk tussen de school en Cybersoek, maar stimuleren ze tevens de aanwezigheidsplicht van de leerlingen. Door de kinderen zelf van school op te halen, houden ze van het begin tot het eind overzicht. Het contact met ouders is hierbij tevens van belang. Als leerlingen bijvoorbeeld meerdere keren niet komen opdagen, wordt er contact opgenomen met de ouders om te informeren over de afwezigheid van het kind. Dit wordt wel altijd gedaan met een positieve inslag. Het creëren van een veilige groepsdynamiek is tevens van belang voor het behoud van betrokkenheid. Investeren in mensen die kundig en positief zijn, of het nu gaat om vrijwillige begeleiding of niet, is hierbij cruciaal.
In het verlengde van Cyberlab is een nieuw project, genaamd Cyber Pi, opgezet. Cyber Pi, is een Nederlands lesprogramma dat programmeren en coderen inzet om het beschikbare potentieel van kinderen, op het vlak van bèta en techniek, naar boven te brengen. De doelgroep van dit initiatief komt overeen met de doelgroep van Cyberlab. Aan het lesprogramma nemen kinderen deel die leren programmeren op een bijzondere computer: de Raspberry Pi. Een single board computer die in Engeland is ontworpen speciaal voor het onderwijs. Het programma neemt een voorschot op de vraag of programmeren in de toekomst vast onderdeel moet worden van het Nederlandse basisonderwijs. Samenwerkingspartners van Cyber Pi zijn de UvA, faculteit NWI en XS4all.
Cyberlab heeft een digitaal handboek gemaakt voor partijen die soortgelijke initiatieven willen opzetten in de toekomst. Relevante kennis, tips en tricks worden gedeeld met anderen, waardoor het succes van het project niet enkel beperkt blijft tot de Indische Buurt in Amsterdam, maar tevens door andere instanties kan worden uitgebreid. Door middel van het handboek wordt inspiratie gedeeld en worden handvaten aangereikt voor andere geïnteresseerden, zodat kinderen in verschillende regio’s in Nederland in de toekomst kunnen profiteren van het programma. U kunt het handboek hier bekijken.
Cyberlab streeft ernaar het initiatief structureel in te bedden en onderdeel te laten zijn van de afdeling Communicatie binnen de UvA. Helaas is dit wegens financiële redenen op dit moment niet mogelijk. Cyberlab streeft ernaar om in de toekomst het programma structureel te kunnen inbedden binnen de UvA, zodat het programma standaard twee keer paar jaar kan worden aangeboden aan kinderen die hier behoefte aan hebben. Daarnaast hopen ze door middel van onderzoek de ontwikkeling van de deelnemende leerlingen en de resultaten van het project op de korte en lange termijn te kunnen meten.
RESULTATEN
Er is kwalitatief onderzoek verricht om de resultaten van Cyberlab te kunnen meten. Door middel van een vragenlijst die is afgenomen bij oud-deelnemers is het bestaande programma geëvalueerd. Uit deze vragenlijst blijkt dat het programma veel losmaakt bij de leerlingen. De deelnemers geven dat ze het programma uitdagend vinden en veel nieuwe dingen leren. De leerlingen krijgen meer inzicht in de mogelijkheden van diverse wetenschappen en komen op plekken waar hun leeftijdsgenoten nog nooit zijn geweest. Uit de resultaten blijkt dat de deelnemers dit aspect zeer waarderen. Onderstaand zijn enkele vragen uit de vragenlijst met bijbehorende quotes weergegeven.
Wat heb je geleerd?
“Inzicht. Op de basisschool zijn vragen makkelijker te beantwoorden. Hier moet je je hersenen echt gebruiken. Er is een extra denkstap nodig. Zo kom je tot een breder inzicht.” – Walid, 13 jaar
“Praktische dingen zoals klimmen. En nieuwe woorden die horen bij de vakken en de dingen die we gedaan hebben. Hier waren er meer uitstapjes. Daardoor ga je zelf dingen doen en zien. Daardoor begrijp je het beter en zie je het veel beter dan in een boek. Bijvoorbeeld de botten bij het forensisch onderzoek. Door de nepbotten kon je echt zien wat het verschil was tussen de botten van een man of van een vrouw. Ook met Robotica. Het instellen en programmeren van de legorobots vond ik heel leer- zaam en praktisch om in het echt te doen.” – Edda, 12 jaar
Ben je door Cyberlab gaan nadenken of een technische opleiding iets voor jou kan zijn?
“Ja, eigenlijk wel. Bijvoorbeeld dingen doen op de computer. Zoals programmeur, maar dat komt ook wel door het doen van Cyberpi. Ook over biologie heb ik wel eens nagedacht. Eerst wilde ik tandarts worden, maar nu toch graag dokter. Het onder- zoek doen vond ik toch wel erg leuk. Dat komt ook door Cyberlab. Bijvoorbeeld het haaien open snijden heeft me aan het denken gezet. Dat had ik niet verwacht.” – Senanur, 13 jaar
“Door cyberlab heb ik ervaring opgedaan met het vakken- pakket waaruit ik straks moet gaan kiezen. Nu kan ik beter kiezen, omdat ik weet wat mij wel of niet aanspreekt. Ik vond alle vakken bij Cyberlab leuk, maar merkte wel dat ik het soms ook lastige vakken vond. Wat ik er lastig aan vond is moeilijk te beschrijven. We waren meer vrij om alles zelf uit te vinden. Dat vond ik toen wel leuk maar ook wel lastig. Ik probeerde van alles uit maar het was wel een uitdaging, vooral met robotica. Bijvoorbeeld biologie heb ik juist heel veel zin in om te kiezen omdat ik nu weet dat ik dat heel leuk vind. Dus dat vak neem ik wel.” – Walid, 13 jaar